Main content
Opgroeiruimte helpt gemeenschappen versnellen
Een wijk van het gas af? Of woningen verduurzamen? Gemeenten doen het vaak nog op de oude manier. Ze maken een plan, huren marktpartijen in en laten die de klus klaren. Dat kan anders, betogen Ilonka de Beer en llonka Marselis van Energie Samen. Zij vinden dat gemeenten, bewoners en lokale ondernemers moeten samenwerken. Die samenwerking kun je faciliteren door opgroeiruimte te creëren. In DuurzaamDoor hebben Ilonka de Beer en Ilonka Marselis een partner gevonden.
‘Als het om de energietransitie gaat, gebeurt er veel’
Als het om de energietransitie gaat, gebeurt er veel op dit moment. Rijk, provincies en gemeenten stellen allemaal doelen en maken plannen. Maar ook wijkbewoners en lokale ondernemers maken plannen. Overal in Nederland zijn er initiatieven en goede ideeën. Maar plannen van gemeenten en initiatieven uit de samenleving gaan nog niet altijd goed samen.
‘De overheid is toch vaak gewend publiek-privaat te denken: we zetten het project in de markt. Marktpartijen schrijven zich daarop in en eentje mag het uitvoeren,’ verduidelijkt Ilonka Marselis. ‘Als er vanuit de samenleving of een groepje ondernemers dan initiatieven komen, hebben gemeenten daar vragen bij: kan ik een opdracht zomaar gunnen aan zo’n bewonerscoöperatie? Kan ik subsidie geven? Krijg ik de gemeenteraad mee? Want niet alleen de ambtenaren, ook politici zijn vaak niet gewend aan publiek-civiele samenwerking.’
Zelf doen
Aan de andere kant zijn ook bewoners in zo’n coöperatie onwennig. ‘Het begint vaak rond de keukentafel. Of op een bijeenkomst op het bedrijventerrein: misschien kunnen we zo’n energieproject zelf doen, wordt dan enthousiast gezegd’, aldus Ilonka Marselis. ‘Dat is oké, kom maar met een plan, reageert de gemeente! Maar dat vraagt natuurlijk nogal wat van een clubje vrijwilligers: je moet ze ondersteunen; de tijd geven om te professionaliseren.’
Collega Ilonka de Beer pakt het boek Free Fair and Alive van David Bollier en Silke Helfrich erbij. In dat boek wordt beschreven hoe creatieve gemeenschappen zaken zelf kunnen oppakken. Free Fair and Alive biedt inzicht in de achterliggende waarden en zienswijze van de coöperatieve beweging. Door dit boek te lezen met de betrokkenen vergroot Energie Samen het begrip daarvoor.
Een geweldig hulpmiddel, vindt Ilonka de Beer. ‘Gemeenschappen moeten tools krijgen: hoe gaan ze democratisch met elkaar om? Hoe organiseren ze zich? Hoe gaan ze om met de gemeente? Uiteindelijk is het doel dat gemeenschappen en gemeenten gelijkwaardig denken. Dat de gemeente ziet dat een bewonersinitiatief een gelijke partij kan zijn.’
Soepeler
De betrokken partijen moeten als het ware opgroeiruimte krijgen om op te groeien. Opgroeiruimte gaat over het faciliteren van een verandering in beleid, werkwijzen, zienswijzen en processen bij zowel overheid als initiatief. Deze verandering zorgt ervoor dat bewonersinitiatieven waar nodig de tijd, expertise en ondersteuning krijgen om te professionaliseren. Het zorgt er ook voor dat overheden vertrouwen krijgen in een publiek-civiele route en de samenwerking met initiatieven contractueel vorm kunnen geven.
Als die ruimte er is, kan de samenwerking goed uitpakken, voor zowel bewoners als ambtenaren. ‘Ambtenaren willen het zelfs heel graag. Omdat het proces dan veel soepeler verloopt,’ weet Ilonka Marselis. Ilonka: ‘Ja, je kunt als gemeente zeggen: we willen die wijk van het gas af, huren een bedrijf in, we organiseren een keer een inspraakavond en dan beginnen we. Maar dan weet je vrijwel zeker dat je op weerstand stuit. Nee, het is beter om van tevoren te zeggen: wie wil er meedenken over het proces? Ze haalt het voorbeeld aan van een energiearmoedeproject, waarbij een pot geld beschikbaar werd gesteld om woningen te isoleren. ‘Normaal reageren de gewone marktpartijen. In dit geval zei de gemeenteambtenaar: dat wil ik niet. Zij nam het initiatief om de bewoners aan te spreken over hoe het geld het best besteed kan worden. Het geld, in dit geval toch vier ton, is toen echt in de buurt besteed. Bijkomend voordeel van deze aanpak is dat bewoners door het directe contact met de gemeente ook voor andere problemen oplossingen kunnen aanreiken.’
Overleg
Energie Samen werkt samen met DuurzaamDoor. ‘We hebben elke week overleg met Irma Straathof van DuurzaamDoor,’ zegt Ilonka Marselis. ‘Zij is tafelsecretaris van de Participatietafel Energie, waar wij aan deelnemen.’
Het gaat aan de Participatietafel over problemen, maar ook over de uitvoering. ‘Irma denkt echt mee,’ vervolgt ze. ‘Wij hebben expertise over coöperaties en voeren projecten uit. DuurzaamDoor verbindt ons met het landelijke netwerk aan stakeholders in de energietransitie. Samen bekijken we hoe we energiegemeenschappen kunnen versterken en knelpunten in het contact met gemeenten kunnen wegnemen. Bovendien beschikt DuurzaamDoor over een gigantisch netwerk. Met de landelijke overheid, maar ook met andere organisaties, zoals het Klimaatverbond.’
‘Samen bekijken we hoe we energiegemeenschappen kunnen versterken’
De meerwaarde van de samenwerking met DuurzaamDoor is dat betrokkenen bij de energietransitie van elkaars projecten op de hoogte zijn, betoogt Ilonka de Beer. Landelijke instanties en overheden horen wat er gebeurt in de coöperaties. Zij kunnen weer kennis uitwisselen waarmee die coöperaties of gemeenschappen zich kunnen versterken en de energietransitie kunnen versnellen. Voorbeelden genoeg van hoe goed opgroeiruimte kan uitpakken. Maar Ilonka Marselis geeft nu alvast een praktisch voorbeeld: KetelhuisWG in Amsterdam, waar bewoners en ondernemers het initiatief namen om van het gas te gaan. ‘Aangezien de plannen vanuit de wijk in lijn waren met de ambities van de gemeente hebben ze samen gekeken hoe ze de samenwerking konden inrichten. Publiek-civiel samenwerken is nieuw voor de gemeente in de energietransitie, dus om vertrouwen op te bouwen werd afgesproken om stapsgewijs financiële afspraken te maken.‘ Volgend jaar zomer is er een groot event vanuit het project Opgroeiruimte van DuurzaamDoor en Energie Samen .
Daarnaast sluit DuurzaamDoor eind 2024 de derde programmaperiode af met een slotbijeenkomst. Het team wil de rijke oogst aan inzichten delen via een gevarieerd creatief inspirerend programma.
