Energiegemeenschappen

De energietransitie heeft een grotere kans van slagen als buurtbewoners daarin een belangrijke rol spelen. Bewoners zien dit ook en zoeken naar mogelijkheden in te stappen door onder andere het opzetten van een lokale energiegemeenschap. Om hen een serieuze plek in de energietransitie te geven is het belangrijk om het eenvoudiger te maken voor groepen bewoners om zelf een duurzame energievoorziening op te zetten en in eigen beheer te nemen. 

Lokale energiegemeenschappen krijgen zo een volwaardige rol in de warmte- en energietransitie. Daarvoor zijn verschillende dingen nodig:

• Het potentieel van energiegemeenschappen kan vergroot, bijvoorbeeld door het versterken van democratische vaardigheden.
• Bovendien is het nodig dat zowel overheden als de energiegemeenschappen de sociale aard van de energiegemeenschap beter begrijpen. En begrijpen wat dit betekent voor het samenspel.
• De samenwerking tussen lokale initiatieven en gemeenten kan veel beter, bijvoorbeeld door lokale spelregels te veranderen. Gemeenten en bewoners hebben daarvoor "Opgroeiruimte" nodig.

DuurzaamDoor heeft twee projecten opgezet om hierover te leren en daarmee deze beweging te helpen ontwikkelen. Eén project over ‘de sociaal culturele aard van de energiegemeenschappen’ en één over de invulling van het begrip ‘opgroeiruimte’. Een werkgroep van landelijke kennispartijen begeleidt deze projecten.

Energiegemeenschappen

Inwoners en ondernemers nemen steeds meer zelf de regie over hun lokale (duurzame) energievoorziening. Dat gebeurt door energiegemeenschappen. Deze groepen realiseren windprojecten, zonprojecten of warmtenetten. Ze delen de opgewekte stroom onder hun leden en/of zetten energie om naar warmte. Energiegemeenschappen zijn veelbelovende spelers in de energietransitie. Ze bieden andere mogelijkheden voor samenwerking en duurzaamheid dan marktpartijen. Om energiegemeenschappen te laten bloeien is meer inzicht nodig in de sociale en culturele voorwaarden voor een sterke energiegemeenschap.

Opgroeiruimte

Opgroeiruimte betekent: een nieuwe manier van samenwerken tussen gemeenten en bewonersgroepen. Daarvoor is het erg belangrijk dat zowel bewoners als gemeenten tijd en ruimte krijgen voor nieuwe rollen en verantwoordelijkheden.  

Eenvoudiger maken

Doel van de projecten is het eenvoudiger maken voor groepen bewoners om zelf een duurzame energievoorziening op te zetten en in eigen beheer te nemen. Dit doen we onder andere door ervaringen te delen. Ook door gemeenten en buurtbewoners enthousiast te maken om samen te werken en elkaar opgroeiruimte te geven vanaf het begin van een initiatief. Bovendien beogen we de voordelen van het samenwerken in (en mét) energiegemeenschappen zichtbaar te maken. Daarmee kan het sociale potentieel van energiegemeenschappen verder tot bloei komen.

Waarom is het sociale leven van energiegemeenschappen belangrijk?

Energiegemeenschappen bestaan uit de gebruikers van de energie die zelf de energie willen organiseren. Het is de gemeenschap die met energie aan de slag gaat. Een gemeenschap heeft ook een sociaal leven, zoals praatjes maken bij het schoolplein of de buren ergens mee helpen. Tegelijk zijn we niet meer gewend om in termen van gemeenschap te denken of te werken. Juist dit werken vanuit de sociale relaties bepaalt de eigen aard van de energiegemeenschap. Het blijkt steeds weer dat onderling contact en vertrouwen voor de energiegemeenschap doorslaggevend is om stappen te zetten in verduurzaming.

Waarom is opgroeiruimte belangrijk?

Stel, je wilt met een groep buurtbewoners het initiatief nemen tot een duurzame warmtevoorziening. Dit wil je doen samen met andere bewoners uit je buurt. Je wilt deze voorziening zo veel mogelijk in eigen beheer nemen. Dat heeft veel voordelen. Zo worden de kosten voor energie gedrukt door zelfbeheer en lokaal eigendom. Ook blijkt samenwerken in energiegemeenschappen goed voor de leefbaarheid van de buurt.

Of stel, je hebt als gemeenteambtenaar de taak om de energietransitie te bevorderen. Je weet dat lokale initiatieven daarin belangrijk zijn. Verwachting is ook dat zulke initiatieven helpen om de huidige netcongestie te voorkomen. Zo kunnen bedrijven weer uitbreiden en nieuwe woningen worden aangesloten op het centrale net. Je beseft dat lokale gemeenschappen een belangrijke bijdrage leveren aan de leefbaarheid van wijken.

Genoeg redenen dus voor de verschillende partijen om in te zetten op het opgroeien van lokale initiatieven. De samenwerking tussen lokale initiatieven en gemeente blijkt echter vaak nog kwetsbaar. De samenwerking komt soms traag op gang of blijft steken. Hoe komt dat? Hoe borg je de voortgang van de samenwerking tussen gemeenten en energiegemeenschappen? Wat heeft een energiegemeenschap nodig om robuust te worden en sociaal te blijven? Wat kan een gemeente doen en wat heeft zij nodig om op een degelijke manier steun te geven aan het lokale initiatief? Wat voor afspraken maak je voor de lange termijn? Wat hebben bewoners nodig van gemeenten, om zich goed te organiseren?

Nieuw samenspel

Om energiegemeenschappen een volwaardige rol te geven in de energietransitie zijn nieuwe manieren van samenwerken tussen bewoners en overheden nodig. Voor zowel gemeenten als energiegemeenschappen is dit een zoektocht. Samen hebben zij de ruimte nodig om op te groeien in nieuwe rollen en verantwoordelijkheden.  

De projecten brengen in kaart wat er hiervoor nodig is:

• Wat hebben buurtbewoners nodig om een stevige en sociale energiegemeenschap te vormen?
• Wat hebben bewoners nodig om hun eigen bestuur goed te organiseren?
• Wat is nodig voor een goede samenwerking tussen gemeenten en energiegemeenschappen?  
• Wat vraagt het van gemeenten om met initiatieven te kunnen samenwerken?
• Welke nieuwe spelregels zijn nodig?
• Hoe borg je de nieuwe samenwerking?
• Wat kunnen we leren van praktijkvoorbeelden?

Wat doet de werkgroep?

• In de komende maanden onderzoeken we deze vragen in gesprek met een groot aantal betrokkenen, vanuit verschillende invalshoeken, en in verschillende gemeenten.  
• We vormen een netwerk van partijen die samen opgroeiruimte en de eigen werkwijze van energiegemeenschappen bevorderen.
• We zorgen voor aanbevelingen om energiegemeenschappen en gemeenten te ondersteunen bij het vormgeven van opgroeiruimte.
• We zorgen voor aanbevelingen om energiegemeenschappen en de samenwerking met de overheden te versterken, zodat ze volwaardige spelers zijn en blijven in de energietransitie.

De werkgroep

Vanuit DuurzaamDoor is een werkgroep Energiegemeenschappen opgezet die samenwerkt aan een volwaardige rol van energiegemeenschappen in de energietransitie. Deze werkgroep bestaat uit verschillende landelijke (kennis)partijen waaronder: 

• Collectieve Kracht
• Energie Samen;
• Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners (LSA bewoners);
• Nationaal Klimaatplatform 

Contact

• Wil je op de hoogte blijven van de voortgang van ons project?
  Dat kan. Neem dan contact op via: duurzaamdoor@rvo.nl.
   
• Wil je meer weten over dit project? Neem dan contact op met Irma Straathof van DuurzaamDoor: irma.straathof@rvo.nl.